Modelbaan tips en trucs verblijfswagen (2024)

Terug

Enige tijd geleden kocht ik via de bekende veilingsiteE-bay 2 bouwsets van Plan E rijtuigen van Mastica. Deze bouwsets waren voor eenRD en een Post rijtuig. De bouwsets werden echter aangeschaft om errespectievelijk een verblijfswagen voor de ongevallentrein en een fietsenrijtuigvan te bouwen, omdat mijn modelbaan in aanbouw, een afspiegeling moet wordenvanaf de jaren 90 tot heden en de blauwe plan E’s toen al afgevoerd waren.

Speuren

Nadat de postbode de bouwsets had afgeleverd bleven dezenog enige tijd op de plank liggen. Voor ik eraan begon wilde ik eerst wat meerover het grote voorbeeld weten. Opinternet bleken heel weinig foto’s van de verblijfswagens te vinden, de enigefoto’s die ervan te vinden waren, waren van een klein formaat, zodat detailsminder goed zichtbaar waren. Deboeken uit mijn collectie gaven ook geen duidelijk beeld van het in en exterieurvan het rijtuig. Wel had ik een kopie van een matblad uit 1989 waarin degeschiedenis met betrekking tot het tot stand komen van de verblijfswagen en deverbouwing beschreven stond. Ook in een Railhobby uit 1995 stond een artikelover de verblijfswagen. Met deze 2 artikelen als basis werd begonnen aan de bouwvan het rijtuig.

Hetvoorbeeld

In 1977 werd door de ongevallenploeg van Eindhoven het ideenaar voren gebracht om een verblijfswagen te bouwen. De voorzieningen waar mentoen gebruik van maakte waren nogal primitief. In de ongevallenwagen, waar menin mee reisde naar de ongevallocatie, waren geen sanitaire voorzieningen. Hettoilet was buiten in de struiken en handen wassen moest in het depot gebeuren.In de verblijfswagen moesten een goede was en kleedruimte, een toilet,een keuken en een opbergmogelijkheid voor de persoonlijke eigendommen komen. Deeerste pogingen strandden en in 1979 werd een tweede verzoek gedaan. Deze keermet als resultaat dat er gekeken werd of er zogenaamde stalen “D’s” voorde ombouw in aanmerking kwamen. Deze bleken echter in dermate slechte staat datdit niet haalbaar was. Het plan verdween weer in de kast. In 1984 werd eennieuwe poging gedaan, maar ook de rijtuigen plan N en plan K, die toen netbuiten dienst waren gegaan, waren teslecht om te worden verbouwd. In1987 werd het plan voor de vierde keer opgepakt en werd er gekeken of er RDrijtuigen van het type plan E in aanmerking kwamen. Nu bleek het plan welhaalbaar en het Programma Van Eisen, het PVE, werd opnieuw bekeken. Nadat deplannen waren goed gekeurd kon de verbouwing beginnen.

De verbouwing

Uit de afgevoerde RD rijtuigen werden de 6954 en 6958geselecteerd om te worden verbouwd. Nadat de vloeren en de wanden warenbehandeld kon men beginnen met het inrichten van de rijtuigen. De indeling vande rijtuigen werd als volgt. Aan één van de kopzijden werd een commandoruimteingericht, zodat men ter plaatse voor overleg niet meer afhankelijk zou zijn vaneen ruimte in de omgeving, of een commandowagen van de Spoorwegpolitie. Inde commandoruimte werd ook een kast geplaatst met daarin een telerailset om tekunnen communiceren met de Railverkeersleiding, een mobilofoon voor communicatiemet de CMK en een omroepinstallatie om personeel ter plaatse te kunnen omroepen.Na de commandoruimte volgde het toilet. Dit was een chemisch toilet met eengrote opslagtank. Daarna kwam de keuken met aansluiten de verblijfsruimte. In dekeuken stond een aanrecht in L-vorm. In de keuken had men de beschikking overeen koffiezet apparaat voor grootverbruik, 2 kookplaten, een koelkast en eenboiler. In de verblijfsruimte werd de inrichting van de RD rijtuigengehandhaafd. Men had de beschikking over 8 tweezitbanken met tussenliggendetafels. Dan volgt het balkon. Vanaf het balkon bereikt men via een gang langs debergruimte en de aggregaatruimte de was en kleedruimte. In deze was enkleedruimte werd een wastafel geplaatst met 6 tappunten. Ook stonden hier 14garderobekasten. De voormalige kopschuifdeur in deze ruimte diende alsnooduitgang. Daarom werd er boven de trekhaak een uitstaprooster en 2 verticalehandgrepen aangebracht. De rijtuigen werden, met uitzondering van het dak en deschorten, geheel geel gespoten en op de zijkant werd een groot NS-tekenaangebracht.

Indienststelling enafvoer

Eind 1988 werd het eerste rijtuig, voor de ongevallenploeguit Utrecht, in dienst gesteld. In het begin van 1989 volgde het tweede rijtuigbestemd voor de ongevallenploeg uit Eindhoven. De rijtuigen waren omgenummerdnaar een nummer voor een DW. De Utrechtse verblijfswagen kreeg computernummer 8084 978 2 506-3 (was de RD 6958 met computernummer 50 84 29 37 208-10) de wagenvoor Eindhoven werd de 80 84 978 2 507-1 (dit was de RD 6954 met computernummer50 84 29 37 204-0). De verblijfswagens werden in 2000 buiten dienst gesteldomdat men was overgegaan naar een systeem met vrachtauto’s met daaroptrolleys. Na hun buiten dienst stelling is de Eindhovense wagen in 2001 verkochtaan de ZLSM en de wagen uit Utrecht is in 2004 verkocht aan de StichtingHistorisch Dieselmaterieel.

Hetmodel

De bouwset van Mastica zit gewoon in een plastic zakje.Naast een bouwbeschrijving en een vel met tekeningen zitten er een bodemplaat,zijwanden, kopwanden, draaistel frames en wat gietvormen met daarin de ramen enonderdelen voor de draaistellen en het dak. Nadat gecontroleerd was of alleonderdelen aanwezig waren kon de bouw beginnen. Naast deze bouwset moeten er nog4 assen en koppelingmechanieken worden aangeschaft. Wat je ook kan doen is dedraaistellen van de bouwset vervangen door 2 draaistellen van een oud Lima planE rijtuig. Hier zitten de assen al in en aan het draaistelframe zitten alkoppelingen. Dit zijn weliswaar geen NEM-schachten en geen kortkoppelingen, maarik vind dat voor een ongevallentrein niet belangrijk. Wat ook nog werdaangeschaft was een setje transfers (KleiNSpoor nr 36) voor het rijtuig en debenodigde verf van KleiNSpoor (nr 01, NS geel en 02, NS grijs). Verder gebruikteik voor het interieur diverse platen Evergreen van verschillende diktes en watrond en vierkant strips. KleiNSpoor levert een ombouwset met nieuwe kopwanden enwat aanpassingen voor het dak, maar ik vond dat ik die aanpassingen zelf ook welkon aanbrengen op het Mastica model.

De rijtuigbak.

Debodemplaat in mijn bouwset bestond uit 2 helften. Dat is het risico wat je looptals je koopt via een veilingsite. Toen ik de helften aan elkaar paste envergeleek met de zijwanden bleek er ook nog een stuk te ontbreken. De bodemplaatwerd, met de zijwanden als maat, met behulp van styreenstrips op de juistelengte gemaakt. Ik koos ervoor om het ontbrekende deel niet op te vullen. In hetrijtuig moest een interieur komen met een eigen bodemplaat en omdat het rijtuigschorten aan de onderzijde heeft zou er op de baan toch niets van te zien zijn.Om de bodemplaat recht en op de juiste maat te krijgen werden de zijwanden en dekopwanden er gelijk maar aanvast gelijmd. Met de twee bijgeleverdeafstandhouders werd het geheel weggezet om te drogen.

De draaistellen

Ondanks dat ik de draaistellen van een Lima rijtuig wildegebruiken werden de draaistellen wel in elkaar gezet. Het frame voor hetdraaistel is als één geheel gemaakt. Hierop moeten alleen de zijkanten wordenaangebracht en de remblok imitaties. De zijkanten werden met secondenlijmbevestigd om er zeker van te zijn dat ze goed vast zouden zitten. Als ze losraken vallen de assen eruit en wordt de begeleidingswagen van de ongevallentreinzelf slachtoffer en dat is niet de bedoeling. Dedraaistellen zijn nu klaar.

Het dak

Nu is het dak aan de beurt. Bij de bouwbeschrijving vanMastica zit een vel met daar op tekeningen van de daken van de verschillendeplan E rijtuigen. Hierop is aangegeven waar de dakluchters en het plaatje, datde bovenzijde van de watertank voorstelt, moeten komen. Ik heb van dit vel eenkopie gemaakt, de tekening van het dak van het RD rijtuig uitgeknipt en metplakband op het dak geplakt. Met een 0,8 mm boortje werden de plaatsen van dedakluchters voorgeboord, zodat deze mooi op één lijn en op de juiste plaatskwamen. Toen ik de foto’s en tekeningen in het matblad goed bekeek zag ik dater boven de was en kleedruimte nog twee watertanks ingebouwd waren. Dedakluchters zijn bij de verbouwing verplaatst naar de zijkanten van het dak. Ikhad ze al midden op het dak gelijmd! Met een mesje werden de dakluchters,gelukkig zonder schade, weer verwijderd en vervolgens op de juiste plaatsgelijmd. Van 0,5 mm Evergreen plaat werden twee plaatjes gesneden ter groottevan de al aanwezige watertank. Met een passerpunt

werden de bout imitatiesaangebracht en door het plaatje licht te buigen kreeg het de ronde vorm van hetdak. De plaatjes kon nu op hun plaats worden gelijmd. De dieselaggregaat kreegeen uitlaat. Deze uitlaat is gemaakt van ronde staafjes van 3,6 en 2 mm. Met eenboortje van 2 mm werd in het staafje van 3,2 mm een gaatje geboord zodat het 2mmstaafje erin paste. Nadat dit was vastgelijmd werd het op lengte gesneden en ineen gaatje van 2mm in het dak gelijmd. De juiste lengte en plaats zijn eenbeetje gegokt. Ook de afzuigkap in de keuken had een afvoer door het dak. Ookdeze is gemaakt van ronde staafjes van Evergreen van dezelfde maten. Alleenwordt hier het dikkere deel op het dak gelijmd wel werd de onderzijde in deronde vorm van het dak is gebracht, zodat de dunne afvoerpijp recht staat. Debeluchter boven het toilet kan op dezelfde plaats gelijmd worden als waar dezezat in toen het rijtuig nog een restauratie rijtuig was. Alleen was deze toenbestemd voor de keuken. Het dak is hiermee klaar en kan wachten op de spuiter.

De wanden.

Bij de verbouw van RD naar verblijfswagen zijn in dezijwanden diverse ramen verwijderd. Dit gebeurde o.a. waar de was en kleedruimtemoest komen en achter het keukenblok. Bij het model moesten die ramen dus ookdicht gemaakt worden. Van een 0,7 mm dikke kunststof plaat werden plaatjesgesneden ter grootte van de ramen. Aan de binnen zijde van het rijtuig is rondomde ramen ruimte gelaten om de ramen op te kunnen bevestigen, zodat de zijwandaan de binnen zijde glad wordt. Deze ruimte werd opgevuld met plaatjes van 0,5mm dik. Dit verstevigde ook gelijk de plaatjes waar de ramen mee dicht gezetwaren. Uit 3 van de 6 ramen die dicht gemaakt zijn is een hoekje uitgesneden tergrootte van een klein raam dat voor het grotere raam in de plaats kwam. Deafmetingen ervan zijn weer gegokt door de verhoudingen ten opzichte van deandere ramen in te schatten. De meegegoten handgrepen bij de deuren werden gladgevijld, omdat ik losstaande handgrepen mooier vindt. Dit wegvijlen moestuiterst voorzichtig gebeuren omdat de opstaande rand rond de ramen en descheiding van de schuifdeuren wel moest blijven zitten, maar met een kleingebogen vijltje, ooit eens gekocht in Houten

bij GM&S, ging dit nog redelijksnel. Nu waren de kopwanden aan de beurt. De meegegoten vouwbalgen en opgeklapteloopplank moesten weg gevijld worden. Nu kwam ik er achter dat ik de rijtuigbakbeter wat later in elkaar had kunnen zetten. Vijlen en schuren aan een in elkaargezette bak valt niet mee. Als je de bak te stevig vast pakt knijp je de boel inelkaar, maar om het overtollige materiaal weg te krijgen moet er toch wel flinkaan gevijld worden. Na een uurtje waren de beide kopwanden glad. Nu moesten degaten van de sluitseinen nog dicht gemaakt worden. De gaten werden uitgeboordmet een 2 mm boortje en hierin werden stukjes rond gelijmd. Deze werden iets telang gehouden om

het hanteerbaar te houden.Nadat de lijm droog was werden de te lange delen afgesneden en werd hetgeheel met fijn schuurpapier nog nabewerkt. Van 0,5 mm messingdraad werden nu dehandgrepen gebogen. De volgende keer als ik in Houten kom ga ik toch eens kijkenvoor zo’n malletje om handgrepen te buigen, want een handgreep van 2 mm langmaken met 2 tangetjes valt niet mee. Om de handgrepen te monteren werden met eenhandboortje gaatjes geboord in de zijwand en bij dit boren sloeg het noodlottoe. Bij het boren in één van de bagagedeuren brak het gedeelte tussen deramen in de deuren af. Met secondenlijm kon het gelukkig wel gerepareerd worden,maar gaatjes kreeg ik er niet meer ingeboord. Ik heb daar de handgrepen er maarop geschilderd, nadat het rijtuig gespoten was. Als laatste werden de front ensluitseinen op de kopwanden gemaakt van een 2,6 mm dik staafje. Omdat ik geenmaattekeningen had zijn de afmetingen en de positie bepaald aan de hand van debeschikbare foto’s uit de genoemde artikelen. Ik heb de front en sluitseinenniet werkend gemaakt. Dat vond ik teveel werk en daarbij komt ook nog dat hetrijtuig toch nooit voorop zou rijden in een trein, hooguit achterop. Ik had meereen vitrinemodel voor ogen. De bak was hiermee klaar voor de spuiter.

Interieur.

Om het geheel eens te bekijken werd het rijtuig in elkaargezet. De buitenzijde leek aardig op het voorbeeld, maar de binnenkant waséén grote lege ruimte. Er moest dus een interieur inkomen. Om tebeginnen werd er van een plaat van 0,5 mm dik een bodemplaat gemaakt. Hieropwerden aan de hand van de tekening uit het Matblad de posities van de wandengetekend. Ook hier zijn de maten weer natte vinger werk. De binnenwanden zijngemaakt van 1 mm dikke kunststof plaat en zijn gelijk gehouden met de bovenzijde

van de rijtuig bak. De in de wanden aanwezige deuren werden met een passerpuntingekrast en in de schuifdeur tussen de verblijfsruimte en het balkon werd eensleuf gemaakt ter grootte van het raam in deze deur. Aan de binnenzijde van dekopwanden werd een plaatje gemaakt van 0,5 mm dik, zodat deze wand aan debinnenzijde glad zou zijn. Om het geheel aan de binnenzijde af te maken zijn erbanken, tafels, een keukenblok, kasten, en wasbak en een aggregaat in gemaakt.Al deze onderdelen zijn samengesteld van stukjes kunststof en in de juiste vormgevijld.

Naar de spuiterij.

De zijwanden werden, op de plaatsen waar de ramendichtgemaakt waren geplamuurd om een mooie gladde wand te krijgen. Ik gebruiktehiervoor gewone snelplamuur voor hout, metaal en polyester uit de bouwmarkt. Nahet schuren volgde het schoonmaken van het rijtuig met lauw water met watafwasmiddel en het droog blazen met de föhn. Nu

kon de eerste laag grondverfaangebracht worden aan de binnen en buitenkant van het rijtuig. Hiervoor isgewone grondverf uit een spuitbus van de bouwmarkt gebruikt. Na een nachtjedrogen werd met een airbrush de eerste gele laag aangebracht en de volgende dageen tweede laag. Na het uitharden van de gele verf werd de bak afgeplakt zodatde

stelbalk en de schorplaten grijs gespoten konden worden. Ook het dak kreegdeze kleur. Nu kon het interieur geschilderd worden. Ik had intussen wel ontdektdat ik, voor ik het rijtuig geel had gespoten, beter de binnenzijde af hadkunnen plakken. Nu was een groot deel van het interieur ook geel en kon ik dewanden weer opnieuw wit gaan schilderen. Nadat de wanden weer wit waren, werd devloer donker grijs geschilderd. De binnendeuren werden bruin, de banken rood ende tafels licht grijs. Het keukenblok is

gewoon wit en de positie van de wasbakwerd met aluminiumkleurige verf aangegeven. Ook de wasbak in de kleedruimte isaluminiumkleurig. De kasten in deze ruimte en in de bergruimte zijn licht grijs.De banken in de commandoruimte zijn afkomstig van een 1^e klasafdeling. Omdat ik geen foto’s kon vinden van deze ruimte heb ik er stoelen ingemaakt met een hoofdsteun. De zitting en de rugleuning zijn rood geschilderd ende hoofdsteun licht grijs. Het rijtuig zag er mooi uit met die kleuren aan debinnenzijde.

Afwerking.

Nu alles geschilderd was konden de transfers wordenaangebracht. Ik ben zelf een groot liefhebber van waterdecals, maar de transfersvan KleiNSpoor zijn afwrijftransfers. Het nadeel van afwrijftransfers is dat zemakkelijk scheuren en als ze, ondanks alle voorzorgsmaatregelen, verschuiventijdens het aanbrengen, worden het ondefinieerbare vormen. Zeker de kleinetransfers op de stelbalken. Het grote NS-logo op de zijwanden was hetgemakkelijkste om aan te brengen. Met wat stukjes tape werd het vast geplakt enmet een stomp voorwerp, een potlood o.i.d., werd er over het logo gewreven tothet geheel op de zijwand zat. Ook het aanbrengen van de plaatsnaam en hetrijtuignummer leverde op de gladde zijwand geen problemen op. De opschriften opde stelbalk daarentegen waren een stuk lastiger. Ik kon de kleine stukjestransfer niet vastplakken met grote stukken plakband, want dan zou dit weer opde al aanwezige transfers komen, met als risico dat deze er met het verwijderenvan het plakband af zouden komen. De kans op verschuiven was dus heel groot endit gebeurde dan natuurlijk ook een keer. Om de transfers te beschermen werd eenlaag zijdeglans blanke lak op het model gespoten. Om te voorkomen dat er delenvan het interieur wel en andere delen weer niet onder de blanke lak kwamen tezitten werden de ramen aan de binnen zijde nu wel afgeplakt. Eigenlijk eenbeetje

onnodig, want als de ramen erin zitten zie je de, eventueel aanwezige,blanke lak aan binnenkant toch niet. Voordat de ramen gemonteerd werden, werdende raamlijsten met een watervaste stift zwart gemaakt. Ik kon niet uit defoto’s opmaken of dit in werkelijkheid ook zo was, maar ik vind het wel mooi.De kleine raampjes van het toilet en de was en kleedruimte werden opgevuld metKristal Klear. De front en sluitseinen werden in de juiste kleuren gebracht ende zilverkleurige rand werd heel voorzichtig met een verfstift aangebracht.Onder de deur in de kopwand aan de zijde van de was en kleedruimte moest nog eenklein bordes worden gemaakt. In deze kopwand is de deur nog wel aanwezig omdatdit de nooduitgang is voor de achterliggende ruimte. Het bordesje werd gemaaktvaneen stukje tranenplaat, maar omdat het zo klein is zie je de tranen bijnaniet. Een gewoon stukje kunststofplaat had dus ook gekund. De deur in de kopwandis er op getekend met een zwarte stift om cd’s te beschrijven. Nadat ook dehandgrepen op kleur waren gebracht en uit de rommeldoos twee koppel haken warengemonteerd kon het rijtuig zijnplaats innemen in de ongevallentrein. Toen het rijtuig af was en ik nog wat oudetijdschriften door zat te bladeren voor een volgend project, vond ik een fotovan de begeleidingswagen van Eindhoven. Uit deze foto bleek dat er tussen dewagens van Eindhoven en Utrecht één verschil was, aan de buitenzijde. Destelbalk van de Eindhovense wagen was geel. Ik heb dus een begeleidingswagen vande ongevallentrein uit Eindhoven in de Utrechtse kleuren.

Bronnen:

-Matblad ’89, nr.6

-Railhobby 95/9

-www.martijnhaman.nl

-www.timgoorman.nl